Cyfryzacja rolnictwa pod lupą zagranicznych ekspertów

W ostatnich miesiącach na świecie ukazało się wiele raportów identyfikujących i diagnozujących sytuację w obszarze nowoczesnych maszyn rolniczych i wdrażania innowacji, zwłaszcza w kontekście dynamicznego rozwoju cyfryzacji. Coraz większe zainteresowanie ekspertów tym tematem świadczy o rosnącej dynamice wdrożeń, wykorzystujących technologie cyfrowe, na co wskazują m.in. dane rynkowe i analizy przyszłych trendów.

Tekst: Tomasz Janiak, Łukasiewicz – Poznański Instytut Technologiczny

Wśród wartościowych raportów trudno nie uwzględnić szeroko komentowanego w mediach branżowych, syntetycznego opracowana Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Maszyn Rolniczych CEMA pn. „Europejski przemysł maszyn rolniczych 2022” (ang. European Agricultural Machinery Industry 2022). Wprawdzie dane rynkowe – prezentowane w układzie ilościowym i wartościowym – dotyczą generalnie krajów europejskich, to ich „wartością dodaną” jest to, że zostały przedstawione na tle globalnego kontekstu, czego przykładem jest chociażby porównanie sprzedaży z takimi krajami, jak USA czy Chiny.

Autorzy raportu oszacowali m.in. wartość globalnego eksportu maszyn rolniczych, która w 2022 roku – w porównaniu z 2020 rokiem –  wzrosła z 60 do poziomu aż 74 mld euro. Według analityków CEMA w gronie światowych liderów eksportu znalazła się Polska, wyprzedzając m.in. Szwecję, Finlandię, a jedynie nieznacznie plasując się za takimi potentatami, jak Wielka Brytania czy Kanada.

„Mapa drogowa” dla cyfrowego rolnictwa

W ramach krótkiej analizy dostępnych opracowań na oddzielne omówienie zasługuje ostatni raport opracowany przez ekspertów Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (ang. Food and Agriculture Organization of the United Nations). To obszerne, ponad 200-stronicowe opracowanie nosi znamienny podtytuł – Wykorzystanie automatyzacji w rolnictwie w celu transformacji systemowej, wskazujący jednoznacznie na „przełom cyfrowy” w rolnictwie.

Oprócz wartości stricte merytorycznej raportu, wynikającej z pogłębionej diagnozy aktualnej sytuacji, ilustrowanej przykładami dobrych praktyk i studiów przypadku z różnych krajów, jest m.in. słownik, objaśniający najważniejsze pojęcia, które już są – lub wkrótce będą – niezbędne dla zrozumienia punktów stycznych pomiędzy rolnictwem a innowacyjnymi technologiami, wywodzącymi się ze „świata cyfrowego”, takimi jak chociażby korzystanie z danych satelitarnych do badania jakości upraw.

Niezwykle cennym wkładem szerokiego grona analityków z wielu krajów jest to, że definiują oni 12 najważniejszych tez, które można określić jako swego rodzaju „mapę drogową” dla całego ekosystemu rolnictwa w różnych regionach świata. Wskazują zarówno na korzyści, jak i zagrożenia związane z wdrażaniem rozwiązań cyfrowych w rolnictwie w odniesieniu do specyficznych uwarunkowań, zależnych m.in. od lokalizacji geograficznej, wielkości gospodarstw, rodzaju upraw i czynników wynikającej ze struktury społecznej.

1. Automatyzacja rolnictwa może odegrać ważną rolę w osiąganiu celów Agendy 2030 Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ, w szczególności celu 1 – „walka z ubóstwem” oraz celu 2 – „zero głodu”, a także celów środowiskowych – w kontekście zmian klimatycznych, poprzez budowanie odporności, zwiększanie wydajności i efektywności wykorzystania zasobów, a tak poprawę jakości i bezpieczeństwa żywności.
   
   
2. Automatyzacja rolnictwa może pogłębić nierówności, jeżeli nie będzie dostępna dla małych producentów i innych tzw. „grup zmarginalizowanych”, do których zalicza się młodzież i kobiety. Niektóre technologie mogą mieć również negatywny wpływ na środowisko naturalne, przyczyniając się do utrzymania upraw monokulturowych i erozji gleby.
   
   
3. Przed rewolucją cyfrową, „kluczem” do transformacji rolnictwa na całym świecie była mechanizacja z użyciem maszyn rolniczych (np. ciągników). Dostrzegalne są jednak duże różnice w zakresie jej wdrażania w krajach, w których możliwości są szczególnie ograniczone (większość krajów Afryki Subsaharyjskiej).
   
   
4. W warunkach odpowiedniego dostosowania maszyn rolniczych do lokalnych potrzeb, przy wspieraniu ich przez narzędzia cyfrowe, będą one nadal dysponowały potencjałem pozwalającym na poprawę wydajności rolnictwa, zmniejszenia ubóstwa i zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego, wywołując pozytywne efekty dla całej gospodarki.
   
   
5. Zwiększa się wykorzystanie automatyki cyfrowej, jednak dotyczy to głównie krajów o wysokich dochodach. W wielu przypadkach gospodarka nie charakteryzuje się odpowiednią dojrzałością. Niektóre technologie pozostają nadal w fazie prototypowania, natomiast w niektórych krajach funkcjonuje ograniczona infrastruktura (łączność, elektryfikacja), która mogłaby sprzyjać wsi, co utrudnia ich upowszechnianie. Dotyczy to zwłaszcza krajów o niskim PKB.
   
   
6. Inwestowanie w infrastrukturę wspomagającą poprawę możliwości korzystania z usług (np. finanse, ubezpieczenia, edukacja) na obszarach wiejskich jest kluczem do zapewnienia dostępu do technologii, zwłaszcza grupom zmarginalizowanym, jakim są drobni producenci rolni i kobiety.
   
   
7. Technologie związane z cyfryzacją mają duże znaczenie dla osiągnięcia lepszej wydajności, produktywności, zrównoważonego rozwoju i odporności. W tym celu potrzebne są jednak inwestycje sprzyjające integracji społecznej, angażujące producentów, producentów i usługodawców, ze szczególnym uwzględnieniem kobiet i młodzieży – w celu dalszego rozwoju technologii i dostosowania ich do potrzeb użytkowników końcowych.
   
   
8. Wpływ automatyzacji rolnictwa na zatrudnienie różni się w zależności od określonych warunków. W sytuacji rosnących płac i niedoboru siły roboczej automatyzacja może przynieść korzyści zarówno pracodawcom, jak i pracownikom zatrudnionym w rolnictwie i w szeroko rozumianym sektorze rolno-spożywczym, stwarzając szanse dla wykwalifikowanej kadry młodych pracowników.
   
   
9. W krajach o dużej intensywności pracy na wsi i niskich wynagrodzeniach automatyzacja rolnictwa może prowadzić do bezrobocia. Dotyczy sytuacji, gdy dotacje spowodują „sztucznie” zaniżenie kosztów automatyzacji – lub nagłe zmiany technologiczne wywołają ich drastyczne obniżenie.
   
   
10. W warunkach wysokiej podaży siły roboczej decydenci powinni unikać dotowania automatyzacji, koncentrując się raczej na tworzeniu sprzyjającego środowiska dla jej adopcji – zwłaszcza przez małe gospodarstwa rolne, producentów, kobiety i młodzież, zapewniając jednocześnie ochronę socjalną najsłabiej wykwalifikowanych pracowników, którym groziłaby utrata pracy w wyniku transformacji.
    
    
11. Tworzenie sprzyjającego ekosystemu wymaga integracji wielu spójnych działań, w takich obszarach jak: ustawodawstwo i regulacje, infrastruktura, uzgodnienia pomiędzy różnymi podmiotami, edukacja i szkolenia, badania i rozwój oraz wspieranie innowacyjności.
    
    
12. Inwestycje i inne formy promowania odpowiedzialnej automatyzacji rolnictwa powinny uwzględniać specyficzne uwarunkowania, takie jak np. wyzwania związane z wiedzą i umiejętnościami, stan infrastruktury i nierówności w dostępie.

Zamiast zakończenia

Konkluzją krótkiego przeglądu aktualnych raportów dotyczących holistycznego spojrzenia na przyszłość rolnictwa, niech będzie opinia wyrażona w jednym z opracowań McKinsey & Company[i]: – Podobnie jak w innych branżach, technologia jest kluczowym czynnikiem umożliwiającym sprostanie palącym wyzwaniom w rolnictwie. Ważne jest jednak zrozumienie istniejących różnic w obszarze ich wykorzystania.

[i] Agriculture’s connected future: How technology can yield new growth.
https://www.mckinsey.com/industries/agriculture/our-insights/agricultures-connected-future-how-technology-can-yield-new-growth.

Artykuł opublikowany w numerze 1/2023 czasopisma „Rolnictwo Przyszłości”.
Copyright @ 2023 „Rolnictwo Przyszłości”. Kopiowanie i powielanie treści bez zgody redakcji jest zabronione.